Όλα όσα έχω να πω για το Ολοκαύτωμα , καθώς ξημερώνει η 27η Ιανουαρίου , διεθνής ημέρα Μνήμης. 

Ειδικά όταν τα πράγματα είναι δύσκολα 

Τις δέκα εντολές, δηλαδή. Να γονατίσω να πάρω. 

Χαραγμένο για μένα σε γρανίτη αυτό το κείμενο από μια συνέντευξή του : 

 Είναι καθήκον όλων μας να συλλογιστούμε γι’ αυτό πού συνέβη. Όλοι πρέπει να γνωρίζουν ή να θυμούνται πώς όταν μιλούσαν δημόσια ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι, αμέτρητα πλήθη τούς πίστευαν, τούς χειροκροτούσαν, τούς θαύμαζαν και τούς λάτρευαν σαν θεούς. Ήταν       « χαρισματικοί ηγέτες «, κατείχαν μια μυστική ικανότητα να γοητεύουν η οποία δεν προερχόταν από την ορθότητα ή το αξιόπιστο των λόγων τους, άλλά από τον υποβλητικό τρόπο με τον οποίο απευθύνονταν στα πλήθη, από την ευγλωττία τους, από το ταλέντο τους στην υποκριτική, ίσως ενστικτώδες, ίσως υπομονετικά εξασκημένο. Οι ιδέες τις όποίες διακήρυτταν δεν ήταν πάντα οι ίδιες και στό σύνολό τους ήταν ανήθικες ή ανόητες ή βάρβαρες· ωστόσο εκατομμύρια πιστοί τούς εξύμνησαν κα τούς ακολούθησαν μέχρι το θάνατό τους. Πρέπει να θυμόμαστε ότι  αυτοί οι πιστοί και οι ανάμεσά τους πρόθυμοι εκτελεστές απάνθρωπων διαταγών, δεν ήταν γεννημένοι δήμιοι, δεν ήταν (έκτός από λίγες εξαιρέσεις) τέρατα: ήταν συνηθισμένοι άνθρωποι. Τέρατα υπάρχουν άλλά είναι πολύ λίγα για να βλάψουν πραγματικά·· πιο επικίνδυνοι είναι σι συνηθισμένα άνθρωποι, οι αξιωματικοί, πρόθυμοι να πιστέψουν και να υπακούσουν χωρίς συζήτηση, όπως ό Άιχμαν, όπως ό Ός, διοικητής του Άουσβιτς, όπως ο Στάνγκλ, διοικητής στην Τρεμπλίνκα, όπως οί Γάλλοι στρατιωτικοί, είκοσι χρόνια μετά, σφαγείς στην Αλγερία, όπως οι ‘Αμερικανοί στρατιωτικοί, τριάντα χρόνια μετά, σφαγείς στο Βιετνάμ.

Πρέπει λοιπόν να δυσπιστούμε απέναντι σε αυτούς πού προσπαθούν να μας πείσουν με μέσα διαφορετικά από ·τη λογική, δηλαδή στους χαρισματικούς ηγέτες· πρέπει να είμαστε προσεκτικοί πριν εμπιστευθούμε σε άλλους την κρίση μας και τη βούλησή μας. «Επειδή είναι δύσκολο να διακρίνουμε τούς αληθινούς προφήτες από τούς ψεύτικους, ας δυσπιστούμε απέναντι σε όλους· είναι καλύτερα να απαρνηθούμε τις αλήθειες των προφητών· ακόμα και άν μας ενθουσιάζουν με την απλότητα και τή λάμψη τους, ακόμα και αν μας φαίνονται βολικές γιατί δεν έχουν κανένα κόστος. Είναι καλύτερα να ικανοποιούμαστε με τις πιο μετριόφρονες και λιγότερο ενθουσιαστικές αλήθειες, αυτές πού και κατακτούμε με κόπο, σιγά σιγά, χωρίς παρεκκλίσεις, με τη μελέτη, το διάλογο και τη σκέψη, και τις όποίες· μπορούμε να επαληθεύσουμε και να εξηγήσουμε.

Είναι φανερό όμως ότι αύτή ή σκέψη είναι πολύ απλή, ώστε να έχει ισχύ σε κάθε περίσταση: ένας νέος φασισμός, συνοδευόμενος από  μισαλλοδοξία, αυταρχικότητα και δουλεία, μπορεί να γεννηθεί από τη χώρα μας και μετά να εισαχθεί, χωρίς να κινήσει τις υποψίες και ίσως κάτω από άλλο όνομα· ή μπορεί να ξεσπάσει στο εσωτερικό· της χώρας μας με βιαιότητα ή όποία θα μπορούσε να καταστρέψει κάθε αμυντικό φραγμό. Τότε οι συμβουλές για σύνεση δεν ωφελούν  πια, και  πρέπει να βρούμε τη δύναμη ν’ αντισταθούμε: και η ·γνώση  αυτών πού συνέβησαν στην καρδιά τής Ευρώπης, αρκετά πρόσφατα  μπορούν να νουθετήσουν και να βοηθήσουν.

 

Από το βιβλίο του επιζήσαντα από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης Primo Levi ,

" Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος"

Επίμετρο για τη σχολική έκδοση, 1976

  

Γωνία Μαρασλή και Βασιλίσσης Σοφίας

Στις 12 Απριλίου 1987 "έφυγε" ο Primo Levi , το περιβόητο πέσιμο από τις σκάλες, σε ηλικία 68 ετών. Η Χαρά Σαρλικιώτου, που είχα να δω χρόνια, άρχισε να τον μεταφράζει για την Άγρα, φαντάζομαι, γύρω στο 1988. Εγώ την είδα στη γωνία Βασιλίσσης Σοφίας και Μαρασλή το 1991, μπορεί να ήταν κι αρχή καλοκαιριού του ΄92. Τυχαία. Κάτι παρατήρησα πάνω της. Μια σκια, μια κούραση.. Είναι δυο χρόνια τώρα... μου είπε. (Το είχα ακούσει κι από την αδελφή της..) Μεταφράζω έναν Ιταλό τον Primo Levi. Μα τι συνέβαινε, σκεφτόμουν μέσα μου.. Τι έχει αυτός ο Ιταλός... Συζητήσαμε για θεατρικές ομάδες. Στο μυαλό μου γύριζε συνέχεια, γιατί να έχει τόσο επηρεαστεί η Χαρά.. Ποιος είναι αυτός ο Πρίμο Λέβι; Τι ξέραμε τότε για όλα αυτά;Ελάχιστα. Και πιο σιωπηλά μέσα μας. Άρχισα να τον διαβάζω δύο χρόνια αργότερα, νομίζω. Έτσι άρχισε για μένα. Πολύ πολύ αργότερα ήρθαν τα σεμινάρια της Οντέτ. Σημαντικά με πολλούς τρόπους . Η στρατοπεδική λογοτεχνία. 

Τον Imre Kertész δεν θυμάμαι πώς τον γνώρισα . Νομίζω επειδή είχε πάρει το Νόμπελ. Θυμάμαι κάποιες σελίδες του σχεδόν απέξω. Μάλιστα είχα σκεφτεί ένα τολμηρό όνειρο, να επιδίωκα να επικοινωνήσω μαζί του. Έτσι έμεινε. 

Αυτός "εφυγε" στις 31 Μαρτίου 2016 μάλλον από Πάρκινσον διαβάζω, σε ηλικία 86 ετών. Θα ήθελα να είχε ζήσει κι άλλο. 

Ελπίζω ο πρώτος , που πρώτος είναι από κάθε άποψη, να μην ενοχλείται για την παρέα στη φράση και τη μνήμη.

Άφησαν κάτι σημαντικό στην ανθρωπότητα. κτήμα ες αεί, που έλεγε κι ένας δικός μας.
Ίσως τα λένε εκεί πάνω για τα ανθρώπινα, όπως μας μάθαιναν να φανταζόμαστε μικροί. Αλλά και ο Θουκυδίδης θα δυσκολεύεται, ο πυκνός και σκοτεινός σκαπανέας μας. Ο στυφνούλης μας, σαν παιδάκι θα μοιάζει μερικές φορές στην παρέα, ή μπορεί και να λέει ότι είναι βαρύκουος, φαντάζομαι..